PEĆINSKO SLIKARSTVO - MOTIVI I SIMBOLI

                PEĆINSKO SLIKARSTVO - MOTIVI I SIMBOLI

                                                                   UVOD

’’Praistorijska umetnost na steni predstavlja do sada najveće svedočanstvo o umetničkim, spoznajnim i kulturnim počecima čovečanstva... Trebalo bi, pre svega, odbaciti predrasude o poreklu ove umetnosti. Ona se nije iznenada pojavila, već se postepeno razvijala, sa kognitivnim sazrevanjem ljudske vrste. U vreme kada se čuvena pećinska umetnost pojavila u Francuskoj i Španiji, već je duga umetnička tradicija postojala u južnoj Africi, Levantu, istočnoj Evropi, Indiji, Australiji i, bez sumnje, u mnogim drugim zemljama u kojima ona još nije dovoljno istražena’’. (Bednarik G. Robert, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).

Do danas je u preko 120 zemalja širom sveta pronađeno ukupno preko 500 lokacija sa praistorijskim slikama ili gravurama na steni. Uglavnom se radi o plitkim ili dubokim pećinama, pošto su dela koja su rađena na otvorenim stenama relativno brzo propadala, usled dejstva prirodnih sila.  

Najranija pećinska umetnost za koju se zna nastala je pre oko 200-300.000 godina, u Indiji, u prebivalištima prvih ljudi. Pre 250-300.000 ljudi stvaraju umetnost u pećinama današnjeg Izraela. U Evropi su se slična dela pojavila pre oko 150.000 godina. Kasnije  nastaju umetnička dela u Sibiru,  Australiji, u obe Amerike... Tadašnji ljudi su već imali jezik, koji im je omogućavao savršenu komunikaciju. U to doba čovek se već, osim po kopnu, veoma uspešno kreće i po vodama (ima dokaza o plovidbama morima i okeanima, dugim i do 180 km).                      

Tokom paleolita ljudi su naseljavali uglavnom samo pliće pećine ili ulazne delove dubokih pećina – tj. samo oni prostori u koje je dopiralo dnevno svetlo služili su im kao stanište za svakodnevni život. Duboke pećine, međutim, zbog uslova koje u njima vladaju (nedostatak dnevne svetlosti i prisustvo visokog nivoa ugljendioksida), nisu bile pogodne za dugi boravak ljudi, nego su uglavnom predstavljale svetilišta. 

’’Sposobnost da izrazi, simbolizuje imaginarni svet kroz upotrebu veoma različitih sistema simboličkih normi, odražava jedinstvenost kulturnih karakteristika ljudskih zajednica i specifičnost njihovih jezika, običaja, verovanja, mitova i bogova.’’ (Vialu Deni, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).

PEĆINSKO SLIKARSTVO - MOTIVI I SIMBOLI

Fascinantno je da, uprkos ponekad ogromnoj geografskoj udaljenosti, postoji kulturna ujednačenost koja je karakterisala sve ljudske zajednice tokom praistorije. Razdvojeni ponekad i hiljadama kilometara i odvojeni okeanima, ljudi su u istim periodima u praistoriji imali iste umetničke domete, koristili su potpuno iste materijale i tehnike, imali vrlo slične ili čak identične simbole i teme...

Tumačenju ovih činjenica veliki doprinos dali su antropolog Doson[1] i arheolog Luis-Viliams[2]. Luis-Viliams je izučavao pojavu koju je nazvao ’’neurološki most sa kamenim dobom’’, a odnosi se na zapadanje u  trans, koji se događa ljudima ako se izlože dejstvu ugljen-dioksida u koncentracijama koje odgovaraju onima iz pećina. Izvođeni su eksperimenti u laboratorijskim uslovima, na dobrovoljcima, i rezultati su pokazali da duže udisanje određenih količina ugljen-dioksida dovodi do promena u ponašanju i opažanju, i to skoro identičnih onima koje se javljaju pod dejstvom drugih vrsta jakih stimulacija čula i nervnog sistema (psihoaktivne supstance, muzika, bol, stalno ponavljanje pokreta, duga izolovanost, dugi post).

Pri dužem dejstvu ugljen-dioksida, primetne su tri faze reakcija: prvo se čoveku priviđaju tačke, cik-cak linije, spirale, ukrštene linije i mnogi drugi oblici (isti kao oni koji su nacrtani na zidovima mnogih pećina). U drugoj fazi se linije pretvaraju u oblike (npr. cik-cak linije se opažaju kao  zmije). U trećoj, najdubljoj fazi, dolazi intenzivnih halucinacija, osoba se oseća kao da je nešto uvlači u mračni vrtlog, vidi oko sebe čudovišna bića ili džinovske životinje i oseća spajanje svoga duha i tela s njima.

’’Skoro sva praistorijska umetnost fokusirana je na tri osnovne teme: Seks,  hrana i teritorija. Glavne ljudske preokupacije nisu se promenile ni do danas.’’ (Anati Emanuel, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).

Ni u jednoj do sada otkrivenoj oslikanoj paleolitskoj pećini, nema ni jedne eksplicitne predstave parenja (ni ljudi ni životinja). Čak je primetno da je većina životinja prikazana bespolno, ili su polni organi prikazani kao jedva primetne naznake, mada se mužjaci od ženki lako mogu razlikovati - prema obliku rogova ili masi tela i leđnim linijama. 

Međutim, česti su prikazi vulve kao organa rođenja ili organa iz kog ističe krv. Izgleda da su ženski znakovi i rane, zapravo jedan isti znak, tj. uzajamno zamenjivi simboli, a tumači se i da su rana i koplje u njoj zapravo prikaz seksualnog čina, (napr: predstava malog bizona iz pećine Bernifal, koji na vratu ima ovalni znak sa dva paralelna štapića, tumači se kao znak i za ranu i za vulvu).  

Muški i ženski simboli su nađeni u svim oslikanim pećinama, u velikom broju, i to uvek u parovima, ili pak kao skupine muških ženskih odnosno simbola. Nakon višedecenijskog izučavanja, statističkih i kompjuterskih provera, pokazalo se da se skupnine muških simbola mnogo češće nalaze u delovima pećina koji su bliže ulazu, dok su ženski simboli grupisani u dubljim delovima pećina, naročito u pukotinama i dubokim usecima zidnih površina ili poprečnim prolazima koji povezuju dve pećinske prostorije. Zajedno prikazani muški i ženski simboli su, skoro bez izuzetka, u središnjim i najširim prostorijama pećina.

Simbolika ulaza u pećinu i same pećine je jasna -  to su vulva i materica, prostor u kome pleme boravi zaštićeno od spoljašnjih uslova, tu je bezbedno, toplo, mračno, odatle se izlazi u spoljni svet. Ta jasna paralela sa trudnoćom i rađanjem, potvrđena je i time što neke od današnjih plemenskih zajednica, na ulazima u svoje pećine iscrtavaju znak za vulvu/ranu, identičan onima iz praistorije.

Tema ’’mužjak-ženka’’ u praistorijskoj pećinskoj umetnosti retko je prikazivana na prvoj ravni tj. kao prikaz parova mužjaka i ženki iste vrste, nego je najčešći, i u svim pećinama primetan, dominantni patern muški +ženski princip. Ponavljaju se uvek iste kombinacije  životinja M (konj) + F (bizon i/ili tur),  odnosno po formuli : B ženka  B mužjak + A ženka A mužjak. 

’’Bizon i konj su simboli kojih smisao nesumnjivo prevazilazi same grafičke oblike, pa bismo stoga teško mogli ukrašenim pećinama osporiti značenje svetišta u širem smislu’’. (Leroi-Gourhan André, Religije prethistorije, Naprijed, Zagreb, 1968.).

Jedan od veoma čestih simbola koji se pojavljuju u mnogim pećinama su šake. Uglavnom se ne radi o crtežu, nego o otisku realnih ljudskih ruku, u pozitivu ili negativu. Pozitivi su realizovani crvenim okerom, jednostavnim naslanjanjem ruke namazane bojom na površinu zida pećine. Negativ ruke je dobijan tako što su oko ruke prislonjene na zid nanosili tečnu boju, u sitnim kapljicama, raspršenim pomoću šupljih duvaljki. Šaka se takođe smatra ženskim simbolom, a u većini pećina se nalaze otisci šaka za koje su forenzičari utvrdili da su premale da bi bile muške ruke. 

 Ni u jednom slučaju praistorijskog slikarstva nema prikaza biljnog sveta ni pejzaža – pa iako je to bitan deo životne sredine ljudi i životinja, i ljudima značajan izvor hrane (a biljojedima i jedini), nema prikaza ni jedne voćke, cveta, biljke ni drveta. Možda ih nisu smatrali živim bićima.

’’Smatra se da je početak umetnosti povezan s razvitkom nekoliko drugih važnih ljudskih sposobnosti, kao što su stvaranje apstraktnih pojmova, stvaranje simbola, komuniciranje na najvišem nivou i razvijanje svesti o sebi.’’ (Bednarik G.Robert, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).

Iako se određeni broj predstava i simbola ponavlja u svim pećinama, pa čak i po paternu koji je obrađen i dokazan i statistički, naučnici se ne slažu u tumačenju tih rezultata.

U pećinskom slikarstvu ne postoji nijedna scena sa predstavom sukoba među ljudima - ima ukupno četiri predstave ljudskih figura koje se tumače kao muškarac ranjen kopljem, (iz tri pećine).  Uprkos tome, neki objašnjavaju izbor prikazanih životinja, njihov broj i raspored kao prikaz cikličnih migracija stada biljojeda, koje su automatski uslovljavale i kretanje ljudi (i drugih lovaca: velikih mačaka, hijena, medveda...), a sa time povezano i napuštanje jednih i osvajanje drugih teritorija.                                      

Za jedne, slike na zidovima pećina su isticanje muško-ženskog principa koji daje život i koji leži u osnovi svega u prirodi. Za druge, predstave životinja i ’’šamana’’(bića koja su pola ljudi a pola životinje) i njihov raspored po površinama na kojima su naslikani, samo su odraz slike svemira koji su praistorijski ljudi redovno posmatrali i bili njima toliko opčinjeni, da su  tu sliku simbolički prenosili na površine svojih pećinskih svetilišta.

Postoji i mišljenje po kojoj legenda o Minotauru i lavirintu ustvari govori o čuvanju i prenošenju sećanja na vremena kada su davni preci autora te legende gledali džinovske bikove u pećinama.   

’’Kada posetilac uđe u pećinu ima osećaj neograničenog prostora, lakše ili teže pristupačnog, neki delovi su ogromni i impresivni kao katedrale, a do drugih se može samo puzeći. Prirodna svojstva ovih lokaliteta ili pećina utiču na raspored zidnog slikarstva i doprinose njegovom simboličnom značenju’’. (Vialu Deni, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).

IZRADA  SLIKA  NA  ZIDOVIMA  PEĆINA

Već od gornjeg paleolita, ljudi su pronalazili i obrađivali sirovine i pravili boje - pre svega različite nijanse crvene, ali i mnoge druge boje, od žute do ljubičaste, preko crne, sive, braon... Smatra se da je crveni oker simbolizovao krv, odnosno život, i zato je služio ne samo kao boja za pećinske slike, nego i za bojenje tela živih ljudi, kao i za bojenje tela pokojnika i grobova u koje su polagani.

Za slikanje i bojenje koristili su uglavnom prirodne pigmente (oksidne i zemljane), koje su mešali sa različitim materijama (glina, životinske masnoće, a u par primera dokazano je i prisustvo ljudske krvi), kako bi dobili pastuoznu strukturu. Za nanošenje boje na povšine zidova koristili su četkice od dlaka ili biljnih vlakana, jastučiće od životinske kože, loptice krzna, mahovine, kao i duvaljke od trske ili šupljih ptičijih kostiju. Iscrtavanje osnovne linije uglavnom je rađeno ugljenom. Osnovna linija je ponekad urezivana (gravirana), usecana ili uklesivana na kamenu površinu. U nekim pećinama se slike nalaze na visinama koje bitno prevazilaze ljudsku visinu, što ukazuje na to da su morali da prave neke skele. Slikali su uz svetlost lampi koje su mogle da gore i po nekoliko sati, a pravili su ih tako što su prvo u krečnjačkoj steni napravili udubljenje, u koje su zatim stavljali životinjsku mast i filter biljnog porekla. Veruje se da su, zbog talenta i veštine i velikog značaja oslikavanja svetih mesta, slikari imali važno mesto u svojoj zajednici. 

Najnovije analize su pokazale da su u nekim Australijskim pećinama bojeni slojevi sastavljeni od čak 40 različitih nanosa, nastajalih tokom veoma dugog vremenskog perioda. Ne zna se da li su to bila ritualna slikanja iz generacije u generaciju ili se radilo o restauraciji oštećenja na slikama.

’’A ono što  u pećinama zadivljuje jest upravo dostojanstvo likovnog ukrasa što su ga paleolitski ljudi otisnuli u pokretu kamena i na tisuće svjedočanstava o poštovanju što su ga ukazivali tim djelima, u čemu se znatno razlikuju od mnogih kasnijih potpisnika’’. (Leroi-Gourhan André...)

OBREDI I VEROVANJA

’’Kao prvo, veoma je teško definirati vjerski fenomen čak i kod postojećih društava na osnovu samih materijalnih svjedočanstava. Drugi razlog leži u prirodi samih izvora koji su tako oskudni i krnji da u većini slučajeva mogu imati nekoliko prihvatljivih objašnjenja. (André Leroi-Gourhan...)

U mnogim epohama se verovalo u ljude-medijume, zaposednute natprirodnim silama, koje preko njih šalju poruke ostalim ljudima (i danas postoje ljudske zajednice u kojima takva verovanja i dalje traju). Magija je najverovatnije postojala već u paleolitu, ali se ne zna da li su prikazi na zidovima i predmeti nađeni u pećinama vezani za magijski ili svakodnevni život. Da li su slike uspomena na neki  važan lovački uspeh, prikaz svakodnevice ili molitva bogovima?

O obredima u doba paleolita se danas ne zna mnogo, bar ne sa sigurnošću, jer nema materijalnih ostataka, pošto se radilo o verovanjima i idejama, o glasovima i kretnjama... Tvrdnje nekih naučnika i za paleolit vezuju šamanizam - postojanje iscelitelja koji leče bolesne obraćanjem duhovima zaštitnicima, silama iz sveta božanskih moći, koristeći magijske predmete i rituale. U mnogim pećinama se vide prikazi bića koja su delom ljudi a delom životinje, i one se uglavnom tumače kao prikazi šamana, iscelitelja, prvosveštenika, čuvara svetinje.

’’To je čarobnjak, vrač, šaman, ili poglavica,… i koji je zadužen ne samo za čuvanje takve kolekcije, već i za tumačenje smisla i funkcije svakoga pojedinog predmeta iz te kolekcije.’’ (Koščević Želimir, Muzej u prošlosti i sadašnjosti, Muzejski dokumentacioni centar, Zagreb, 1977.)

U nekoliko pećina su, na stvrdnutom sloju gline na podu, ostali tragovi peta mladih ljudi (ni odraslih - ni dece). Pravac prostiranja i dubina otisaka ukazuju na to da su, izgleda, sve vreme išli na petama i da su izlazili hodajući natraške. U nedostatku preciznijeg objašnjenja, naučnici su ovo protumačili kao obred inicijacije mladića, kojim rukovode šamani. U mnogim pećinama u prednjim galerijama nađeni su otisci mnogobrojnih ljudi, a u najdubljim prostorima otisci samo po jednih do dva para nogu. To se tumači kao postojanje odvojenih prostora za sve vernike i prostora za posvećene, ’’prvosveštenike’’.  

’’Gotovo je nemoguće zamišljati prethistorijskog čovjeka bez donošenja vrijednosnih sudova, ne učinivši ga poshumnim nasljednikom misli čovjeka XX stoljeća’’... Zato se događa da, idući od djela do djela, pračovjek menja svoj vjerski lik: čas je to krvožedni vrač ili pobožni skupljač lubanja  predaka, čas pohotni plesač ili pak skeptični filozof, već prema zamisli pisca’’.  (Leroi-Gourhan André...)

OTKRIĆE I PRVA TUMAČENJA PALEOLITSKE  UMETNOSTI

Mnoge  od oslikanih pećina su bile poznate vekovima, ali su sve do početka XX veka,  te slike smatrane delima ljudi naše ere. U dve lakodostupne ogromne pećine u Pirinejima (Niaux i Mas d’Azil) tokom više vekova desetine generacija posetilaca razgledalo je slike za koje se verovalo da su naslikane u doba Starog Rima.

Marselino Sans de la Sautuola, španski plemić koji je, 1879. godine, na svom imanju otkrio pećinu Altamiru, objavio je otkriće uz izjavu  da veruje da se radi o slikarstvu praistorijskih ljudi. Taj stav je naišao na protivljenje svih krugova javnosti, a neki su ga čak optuživali i za falsifikat.  Od ‘’običnog’’ sveta do najpoznatijih arheologa toga doba, svi su ga ismevali, tvrdeći da praistorijski ljudi nisu bili u stanju da proizvedu dela takvog umetničkog dometa.

’’Obuzeti potrebom da od paleolitskih ljudi načine mračne primitivce, autori su ispleli mnoštvo legendi preuzetih i australijskih i papuanskih običaja, a i ti su filtrirani mozgom zapadnjaka koji prilično bijedno zamišlja ljudske vrednote kad nisu sazdane od naših intelektualnih tananosti.’’ (Leroi-Gourhan André...

Prva oslikana paleolitska pećina, Chabot, otkrivena je 1878. godine, u  Francuskoj. Ali tek od 1895. godine, pećinska umetnost ulazi u istorije umetnosti, kroz dva osnovna oblika: pećinsko slikarstvo i predmetna umetnost. Od 1900-te godine, zahvaljujući velikom naučniku i stručnjaku za paleolit, francuskom katoličkom opatu Broju (Henri Breuil, 1877-1961.), praistorijska umetnost postaje široko poznata, priznata i vrednovana. Naučnici su se odmah podelili,  uglavnom na dve grupe – jedni su zastupali tezu o praistorijskom čoveku bez religije, koji se umetnošću bavio ’’radi umetnosti’’,  dok su drugi smatrali da se, poput nekih današnjih plemena, bavio ’’magijskom umetnošću’’.

Tumačeći zajedničko poreklo religije i umetnosti, naučnici su uglavnom pribegavali etnografskom komparativizmu. Takva tumačenja su bila nekompletna, jer su odvajala                     čoveka-umetnika od čoveka-vernika, tj. prvi je prikazivao samo oblike, a drugi samo bogove!

’’Ako hoćemo prepustit riječi paleolitskom čovjeku, tad mu ne smijemo stavljati u usta vještački govor sastavljen od australijskih, eskimskih ili bantu riječi izgovorenih na evropsku. Prepušten svom vlastitom izrazu on doduše gubi na rečitosti, ali zato postaje shvatljiviji i – što nije nimalo čudno – inteligentniji.’’ (Leroi-Gourhan André...

U  nekim naučnim krugovima se čak i do pre par decenija smatralo da se praistorijska religija, kao rudimentarna, sastojala od najnižih oblika duhovnosti – kao što su čaranja, oponašanja pokreta prilikom lova/ribolova,  posvetnih plesova, scena koje asociraju na sparivanje i drugih sličnih aktivnosti, koje su im pripisivane kao verovatne samo prema analogiji sa nekim magijskim radnjama sačuvanim u plemenskim zajednicama koje i danas postoje. Dokazi ni za ni protiv - ne postoje.

Čak do poslednje decenije XX veka naučnici su imali prilično nipodaštavajući i evropo-centristički odnos prema umetnosti paleolita - prihvatali su stav da je i razvoj stilova u pećinskoj umetnosti išao ’’logičnim tokom’’ tj. da je u najstarije doba umetnost bila najjednostavnija, rudimentarna, a da je sa protokom vremena, kako se ’’približavala’’ našem dobu,  bivala sve komplikovanija i savršenija. Paleolitsko doba su delili na nekoliko epoha, koje su u razmatranje uzimale uglavnom samo pećinsku umetnost na evropskom tlu, a i nazivi epoha su dati prema mestima u Francuskoj, gde su pećine otkrivene. Prema toj podeli pećinsku umetnost karakteriše nekoliko generalnih stilskih odrednica:

Napredno musterijansko doba (oko -50.000 godina) - nema potvrde ni o jednom figurativnom delu; već su znali za oker...                                                                                                           Šalpetronsko doba (- 35.00 godina) još nema izrazitih figurativnih oblikovanja...                             Orinjaško doba (oko - 30.000 godina) Apstraktne i vrlo rudimentarne slike, prikazuju glave ili telo životinja koje je u većini slučajeva nemoguće identifikovati. Likovi pomešani sa prikazima genitalija.                                                                                                                                  Gravetijansko doba (oko - 25.000 godina) Ljudski likovi su potpuno stilizovani, likovi životinja rađeni sasvim jednostavnom tehnikom: na osnovnu leđnu liniju nanošeni površni detalji karakteristični za tu životinjsku vrstu.                                                                                                        Solitrensko doba (oko - 20.000 do 15.000 godina) Ovladavanje tehnikom je potpuno, slike, skulpture i gravire pokazuju zavidan kvalitet izrade, mada su tela sasvim neproporcionalna.                                                             Madlensko doba (oko - 15.000 do 11.000 godina) Oblikovanje figura dostiže već vrlo visok stepen realizma, životinjski likovi imaju prirodne proporcije, a pri bojenju tela dati su mnogi detalji (dlake, runo, reljefnost tela...)                                                                                                                      Mlađe Madlensko doba (oko - 10.000 godina) Likovi su izgubili i poslednje odlike prethodnih stilova, životinje su prikazane tako realistično da vernost oblika i pokreta prosto zapanjuju.

Otkriće pećina u Laskou, 1940. godine, u Dordonji, u Francuskoj, njihova izuzetna umetnička vrednost, kao i starost nađenih crteža (oko 17.000 godina) izazvalo je pravu pomamu za praistorijskom umetnošću. Masovne posete turista Laskou dovele su do promene mikroklime u unutrašnjosti pećina, povećana je vlažnost, nabujale su gljivice na površini slika i došlo je njihovog oštećenja. Pećine Lasko su 1963. godine zatvorene za javnost, kako bi se sprečile  nenamerne i namerne štete koje nanose posetioci. Godine 1983. napravljen je kompleks Lasko II, verna kopija pećina, da bi se ljudima omogućilo da vide crteže, a bez opasnosti po originale.

OTKRIĆE PEĆINE ŠOVE (CHAUVET) I NJEN ZNAČAJ                                                            ZA TUMAČENJE UMETNOSTI PRAISTORIJSKOG ČOVEKA

Kao i mnoga velika otkrića i ovo je bilo slučajno: Speleolog Žan-Mari Šove je, sa dvojicom kolega, krajem 1994. godine ušao u novolociranu pećinu, na litici koja se nadvija nad rekom Ardeš, pritokom Rone, na jugoistoku Francuske. Prvo su morali da prošire ulaz, koji je bio zatrpan. Dugačkom stazom su se spustili u pećinu, i ušli u prvu u nizu ogromnih galerija, na dubini od nekoliko desetina metara. Na zidovima su bile naslikane mnogobrojne životinje: mamuti, konji, medvedi, nosorozi, lavovi, leopardi, jeleni, bikovi... Slike prikazuju 13 različitih životinjskih vrsta, od kojih su neke danas sasvim izumrle, a nekih više nema u Evropi.

Uskoro je ova pećina postala svetski centar okupljanja stručnjaka koji se bave arheologijom, istorijom umetnosti, i svim drugim naukama vezanim za proučavanje čovekove prošlosti i kreativnosti. Ono što je otkriveno na zidovima pećine Šove bacilo je novo svetlo na razumevanje čovekove kreativnosti, talenta, moći da razume i doživi svet koji ga je okruživao, a naročito je uticalo na promenu stava i naučnika i šire javnosti na to’’koliko dugo je čovek čovek - onaj koji misli i stvara’’.

Zapanjujuće je bilo to što je, od više od 400 prikazanih životinja, nekoliko desetina naslikano tako da je jasno da je autor vladao perspektivom - a do tada se smatralo da je pravu perspektivu izrodila tek renesansna umetnost (iako je nekih elementa bilo i ranije). Perspektiva se vidi na nekoliko slika, na nekoliko različitih zidnih površina, izvedena kombinacijom linija ugljenom i volumena postignutih bojama. Kvalitet crteža je ukazivao na izuzetni talenat slikara (ili slikarke) i sigurnu ruku, na nekim mestima je umetnik koristio i reljefnost zidne površine da ’’isturi’’ u prostor lopaticu medveda ili grbu bivola. Medved je naslikan na nekoliko slika, veštim prikazima, ravnim čuvenim Hokusaijevim crtežima u jednom potezu.

Neke od slika lavica su tako savršene i tako životne, da izgledaju kao da će svakog momenta da se pokrenu (kao da su nastale u Diznijevom studiju).

Naknadno je utvrđeno da su sve slike radile samo dve osobe, i to u razmaku od oko tri hiljade godina. Drugi slikar je poštovao dela prvog, slikao je na nezauzetim površinama zidova. Na mnogim mestima, slike nisu rađene direktno na originalnoj zidnoj površini, nego su autori ostrugali slojeve, dok nisu dobili površinu kakvu su želeli.

Ukupna dužina pećine  je oko 280 m. U jednoj od galerija, nađena je lobanja pećinskog medveda, na velikom otesanom kamenom bloku, postavljenom u sredini prostorije.

U drugoj galeriji, na velikom stalaktitu falusoidnog oblika, naslikana je donja polovina ženskog dela, sa upadljivom predstavom vulve - iz jednog boka joj ’’izrasta’’ glava bizona, a iz drugog  glava lavice. Na nekoliko mesta po zidovima se nalaze i otisci ruku, crvenim okerom, u pozitivu i negativu.       

Žan Klot,  glavni arheolog pećine i vodeći svetski stručnjak za oblast pećinske umetnosti, izjavio je da procenjuje starost slika pećine Šove na oko 29.000 godina. To je odmah izazvalo buru protivljenja, nažalost uobičajenu, pa čak i među njegovim kolegama i sunarodnicima (među kojima je najglasniji bio francuski arheolog Pol Ban), koji su tvrdili da su slike suviše dobre da bi bile starije od oko 15.000 godina.  Klot je uzorke dao na datovanje metodom Ugljenik C14.  Rezultati su pokazali da starije slike potiču iz perioda od pre 32-30.000, a mlađe od pre 27-26.000 godina. U međuvremenu je Pol Ban je ponovo pokrenuo debatu o starosti slika iz Šovea, dovodeći u pitanje metode kojima je prvi put utvrđena starost uzoraka, pa je novo datovanje urađeno nedavno, jer je metoda bitno osavremenjena i daje preciznije podatke. To datovanje je pokazalo da su slike još starije, tj. da su nastale pre 32.900 godina!

Dakle mnogo duže, nego što je iko mogao da zamisli, čovek je bio u stanju da stvori umetnička dela ravna onima iz antike, renesanse, ili savremene umetnosti! (Mnogo duže smo mi mi, nego što to o sebi mislimo).                                                                                                    

Ljudi koji se bave zaštitom baštine su ipak nešto naučili iz svojih prethodnih grešaka:                                    1. Poseta publike pećini Šove neće biti.                                                                                                             2. Čovečanstvu se ne sme uskratiti kontakt sa delima koja čine slavu vrste kojoj pripadaju.                          Zato se na vrhu litice koja se nadvija nad pećinom pravi čitav kompleks zgrada, od kojih će neke imati naučno-istraživačku, a druge edukativno-turističku namenu.

Planira se da centar Šove II bude otvoren 2014. godine. U međuvremenu se rade istraživanja, programi preventivne konzervacije i upisa ove  jedinstvene pećine na UNESCO-vu listu svetske kulturne baštine.  

Neki od radova na centru Šove II su pri kraju. Napravljena je identična kopija pećine i slika. Za oslikavanje pećine-replike, korišćene su iste boje kao na originalu: samo ugljen i prirodni pigmenti. Kad je završeno oslikavanje, slikari koji su radili replike uneli su baklju da pogledaju slike pod istom svetlošću pod kojom su ih gledali i praistorijski ljudi. I odjednom - pod  treperavom svetlošću vatre, naslikane životinje deluju kao da se kreću, i postaje jasno zašto su neke od životinja naslikane sa  duplim, a poneke i sa trostrukim parom nogu.

Izgleda da su ljudi umeli da naprave prve pokretne slike mnogo pre nego što je to ’’mogla’’ Lanterna Magica.

’’Na intelektualnom planu, izgleda da je sposobnost homo sapiensa za umetničko stvaranje urođena. Možda bi bilo bolje zameniti termin homo sapiens sa  homo intellectualis.’’ (Anati Emanuel, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).

                                                                Zaključak

Ne znamo šta su za praistorijske ljude bile slike na zidovima pećina, kao ni predmeti pronađeni u pećinama.

Ne znamo, sa sigurnošću, ni ko su bili ljudi-medijumi, koji su imali pravo i dužnost da komuniciraju sa božanstvima i da njihove poruke prenose ostalim članovima zajednice, ni kako su birani ti čuvari pećina-svetilišta, da li su to bili muškarci ili žene, ili i jedni i drugi,  ni koliko ih je bilo, ni kakvu odeću su nosili, ni kako su se kretali kroz sveti prostor pećina, šta su govorili i pevali... 

Ono što izvesno znamo je da je, srećom, pećina Šove otkivena tek krajem XX veka, pa je izbegla tužnu sudbinu nekih drugih, ranije otkrivenih, oslikanih pećina.

Znamo i da je Šove ponovo pećina-svetinja, da je  nemerljivo važna za sve ljude koji žive u ‘’globalnom selu’’, i da će se učenje o njenoj duhovnoj vrednosti, važnosti i novoj svetosti pažljivo i dosledno prenositi na naredne generacije onako predano, kako su to radili i praistorijski ljudi.

Znamo i da je sada ‘’glavni čuvar svetinje’’ žena[3], a zvanje je nasledila od ’’starog mudraca’’[4]. Osim nje, postoji i velika grupa ’’posvećenih čuvara svetilišta’’[5], od kojih samo po troje sme istovremeno da boravi u pećini: i to samo obučeni u posebnu odeću[6], noseći specijalne svetiljke, koje ne zagrevaju prostor i proizvode strogo kontrolisanu količinu svetlosti. Pa, iako ne idu ‘’hodajući unazad i to na petama’’, smeju da se kreću samo po određenoj putanji, (po stazi napravljenoj tako da je izdignuta od originalnog poda - da njihovi koraci ne bi ‘’uznemirili’’ otiske koraka prethodnika od pre skoro 33.000 godina).

Ovi današnji ‘’šamani – čuvari svetilišta’’, ostalim članovima ljudske zajednice, svakodnevno tumače i prenose poruku o izuzetnom talentu, keativnosti i veštini autora jedinstvenih slika sa zidova pećine Šove.

A s obzirom da je ova remek-dela praistorijski čovek stvorio mnogo ranije nego što se dugo verovalo, možda će nam saznanja o veličanstvenom stvaralačkom duhu naših zajedničkih davnih predaka, pomoći da konačno promenimo stereotipe da je najvrednije samo ono što predstavljamo mi, naša kultura, naša shvatanja i naše doba.  

BIBLIOGRAFIJA

·        Anati Emanuel, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz.

·        Bednarik G.Robert, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz.

·        Brézillion Michel, Dictionnaire de la préhistoire, Librairie Larousse, Paris, 1969

·        Judith Thurman, What does the world’s oldest art say about us?, NewYorker, 23/06/2003

·        Koščević Želimir, Muzej u prošlosti i sadašnjosti, Muzejski dokumentacioni centar, Zagreb, 1977.

·        Leroi-Gourhan André, Religije prethistorije - paleolit, Naprijed, Zagreb, 1968.

·        Vialu Deni, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz.

·         www.culture.gouv.fr/culture/arcnat/chauvet/fr/

·         http://www.grotte-chauvet.org/

·         http://www.bradshawfoundation.com/lascaux/index.php